Đến tháng 9 âm lịch, sau những cơn mưa dầm dề, trời lại hửng nắng. Đêm về, trời se lạnh, báo hiệu một mùa nấm khoang mới.
Hễ ai đi làm ăn xa, cứ mỗi độ cuối thu chớm sang đông này, khi trời lất phất mưa lại nhớ da diết các món ăn từ nấm khoang. Và thèm nhất là món nấm khoang nấu với bí đỏ mới ra nụ xanh mơn mởn.
Nấm khoang mọc trong rừng, trên những lưng đất ẩm ướt, trong bụi rậm có lá ủ mục. Từ tờ mờ sáng, những người đi tìm nấm khoang bắt đầu lên đường. Họ chia từng nhóm 3-4 người, mang theo gùi, giỏ kẹp, rựa… Đi tìm nấm khoang không dễ, người săn nấm phải vào tận rừng sâu, luồn lách qua những lùm gai rậm rạp, vén từng vạt tranh, bãi đế...
Thường ngày rừng vắng lặng, đến mùa nấm, những cánh rừng ở các xã Ea Trol, Ea Bá (huyện Sông Hinh), Krông Pa, Cà Lúi (huyện Sơn Hòa)... rôm rả tiếng nói cười và gọi nhau ơi ới. Một ngày đi tìm nấm khoang, ai may mắn thì được vài ký, nhưng cũng có người về tay không. Mỗi lần như vậy, họ cho rằng nặng vía không hạp nấm! Cuối buổi, những người săn được nấm sẽ san sẻ cho bạn đồng hành một ít để mang về nhà thưởng thức sản vật của thiên nhiên.
Nấm khoang đem rửa sạch đất, nạo lớp đen trên chóp nấm, để ráo nước rồi chế biến thành các món ăn như: nấm kho với bông nhím, nấm đùm trong lá bầu nướng than, nấu cháo nấm... Nấm khoang đúc bánh xèo ăn kèm với rau rừng như đọt chòi mòi, lá vừng, đọt lá cóc, đọt mắt mèo... chấm với mắm nêm. Nhưng ngon nhất là nấm khoang còn búp nấu với bí đỏ mới ra nụ, trái cỡ ngón tay cái. Món này nêm muối ớt với lá gừng, nấm búp giòn, bí non ngon ngót, vị ngọt của nấm, của bí, thơm mùi lá gừng, chút ớt cay cay, ngon lạ lùng khó diễn tả được!
Ở miền quê rất thơm thảo về sự ăn uống, thường cho qua, trao lại các món ăn đầu mùa như bắp, sắn, đậu, dưa... Đây là một nét văn hóa đặc trưng ở nông thôn. Nấm khoang thuộc loại hàng quý hiếm vì mỗi năm chỉ có một lần khi giao mùa thu - đông. Vì thế, tặng cho người hàng xóm một tô canh nấm khoang đầu mùa, ngoài thể hiện sự thảo ăn thì còn để “khoe” sự may mắn của mình được lộc trời ban tặng.
TRẦN LÊ KHA
