Mùa này là mùa nấm rừng của cuối thu sang đông với những cơn mưa rây rây rắc hạt kéo dài ngày này qua ngày khác. Mưa giăng giăng như mưa bụi rồi bất chợt ào ạt, lại tạnh ráo hé chút nắng rồi rây rây chao nghiêng kéo cái lạnh đầu đông xô về. Đây chính là thời điểm của mùa nấm rừng đang bật chồi vươn lên, và duy nhất một lần nở rộ trong năm.
Năm ngoái lên Sơn Hòa đúng mùa mưa nấm, tôi đi cùng người bạn giáo viên tìm nấm. Đúng là hên xui vì có khi đi cả buổi chỉ gom được vài cây nấm chưa nấu đủ tô canh! Còn lần này là địa điểm đã định trước vì ông bạn đã chọn nơi gầy nấm để hốt trọn ổ khi vào mùa. Gầy nấm là một cách chuẩn bị điều kiện để nấm mọc được và phát triển đúng thổ nhưỡng, đồng thời là nơi thật kín đáo ít người săn lùng vào mùa mưa nấm. Một vạt cỏ rộng dưới tán cây xanh mát, nấm mọc chen trong các thân gỗ mục mà vươn lên những tán dù xòe rộng lấm tấm mưa bụi, từng vạt nấm mọc đều thân trắng mũ nâu cao không quá ngón trỏ, và ta chỉ việc nghiêng người nhẹ nhàng hái từng bụi nấm đưa vào gùi. Đương nhiên chiều ấy, tôi được thưởng thức món bánh xèo nấm thơm phức và ngọt lừ không quên được giữa cơn mưa tí tách nhỏ giọt.
Khi lên buôn Bầu (xã Ea Trol, huyện Sông Hinh), mưa giăng giăng khắp thung, mây mờ mịt các ngọn đồi tràn về từng mái nhà sàn. Bạn lắc đầu bảo tôi ở nhà, còn mình đi nhanh rồi về chứ lạnh chui vào bụng, dễ bệnh. Ừ, thì ngồi bên bếp lửa vậy, sẵn bắp để nướng cho khỏe. Bạn đi một lát, về đổ nấm trong gùi ra sàn gỗ với nhiều loại nấm hái phía thung ngàn vừa nhú mầm trắng nõn. Vạt một tàu lá chuối, vắt khô một nắm nấm thêm ít ớt rừng và nhúm muối. Bạn khều than đỏ đặt lên rồi kéo ché rượu cần đặt cạnh. Nấm tỏa lan mùi thơm, dai dai ngòn ngọt, cay cay đậm vị cùng men rượu nồng thật ấm lúc cái lạnh cứ se se giăng mờ mây phía núi.
Đó là nấm rừng, còn nấm đồng làng vẫn có một mùa mưa nấm mỗi năm, cũng rây rây rắc hạt trong se se lạnh hoặc cơn mưa nhỏ như nước qua mành. Đây là mùa mưa nấm của thiên nhiên qua khí trời ngưng tụ. Nấm mọc nhiều trên gò hoang, vườn cũ đầy rơm rạ mục, cả trên đống cây khô gãy. Nó cứ mọc dày từng bè, từng vạt, từng bụi bởi sự khô ẩm bừng sinh khi những cơn mưa dần đổ và những cơn nắng, kèm theo những đợt mưa ào ạt là qua mùa mưa nấm đồng làng.
Tôi nhớ, từng có những mùa nấm trong căn bếp nhỏ lợp lá dừa ẩn mình dưới tán hoa gòn có ang nước đặt trên chạng ba, có những sợi khói len lỏi bay lên tỏa lan qua bụi tre ủ rũ theo cơn mưa vừa trôi đến. Nơi góc bếp, má cặm cụi với nồi canh rau tập tàng tươi xanh trong ấy có thêm nắm nấm mũ trắng tước nhỏ thành cọng hay tô nấm rơm nguyên cây bỏ lát gừng thơm ngọt. Bữa cơm nguyên sơ đồng làng vì có thêm nồi cá rô bí kho tiêu đặt cạnh.
Hình ảnh quê nhà ngày cũ mỗi mùa nấm của tuổi thơ lâu lâu ùa về trong nỗi nhớ, nhất là vào lúc mưa rây rây rắc hạt của mùa nấm.
HUỲNH THẠCH THẢO
