Cây bời lời bên mé sông Bánh Lái đang phủ kín hoa vàng, còn mấy tán thấp trái non đã đùm đề. Phải vậy mới đủ nguyên liệu cho lũ nhỏ chơi cả mùa hè chứ! Nhìn trái bời lời là nhớ đến trò chơi súng bụp. Nhớ tuổi thơ, những trưa hè oi ả cùng bạn bè chân đất đuổi nhau bình bịch xung quanh nhà không để yên cho người lớn ngả lưng, có khi bị đòn... Dù biết nhựa bời lời phun lên áo trắng, giặt không sạch sẽ bị mẹ rầy nhưng cứ vô trận là mê mải.
Hoa bời lời cũng mang một nét đẹp riêng, từng chùm mềm mại, hương sắc khiêm nhường, cánh hoa nhỏ nhắn, nhụy vàng li ti. Hoa bời lời không tỏa hương nhưng khi níu cành hái trái, ngây ngô ngắt chiếc lá vò nhẹ trong tay bạn sẽ được một mùi thơm tự nhiên rất quyến rũ. Tuổi thơ ở quê, ngày hè được hòa mình vào thiên nhiên thì trò chơi súng bụp đứa con trai nào cũng say mê, đợi chờ vì mỗi năm chỉ một mùa: bời lời ra trái!
Muốn súng bụp nổ tốc tốc, bụp bụp, có cuộn khói vo tròn trước đầu súng, phải dùng đúng viên đạn đặc hiệu đó là trái bời lời đủ độ lớn. Ngoài ra, phải biết làm súng và không ngừng sáng tạo thì mới thỏa niềm vui. Khi mới tập chơi bạn cứ mượn súng của ai đó bắn cho hết chùm bời lời, cốt để ngắm nghía, tìm hiểu cấu tạo rồi sẽ tự làm… Khi làm được súng với tiếng nổ giòn tan, tinh thần sảng khoái như đã hoàn thành một bài tập khó...
Tuổi tiểu học, làm súng bụp cũng chứng tỏ khả năng tính toán, đo đạc; lý thuyết và thực hành. Súng bụp cấu tạo gồm hai phần: vỏ và ruột hơi giống chiếc bơm tiêm nhưng có thêm lỗ bên hông để tiếp đạn là trái bời lời. Nguyên liệu dễ tìm, chỉ cần một đoạn tre hay trúc lóng dài chừng một gang tay, đường kính lỗ vừa đủ nén chặt trái bời lời. Cắt cẩn thận hai đầu cho thật bằng và thẳng góc với trục dọc; cách đầu gốc chừng 3cm, khoan hay dùi một lỗ vừa bằng trái bời lời, vậy là đã hoàn thành phần vỏ. Chọn một đoạn tre ngắn vừa nắm tay người chơi, sau đó vót một thanh tre có đường kính sao cho vừa khít khi đẩy vào xi lanh, đóng chặt một đầu vào đoạn tre ngắn ấy, vậy là ta đã làm xong phần pít tông.
Đặt trái bời lời thứ nhất vào lỗ tiếp đạn, đẩy hết cỡ pít tông sao cho đến điểm cuối nòng súng. Khi đẩy trái tiếp theo sẽ tống trái thứ nhất văng ra ngoài, giải phóng lượng không khí nén chặt trong ống, phát ra tiếng nổ bụp thật vui tai. Vậy là súng bụp đã hoạt động đúng như tên gọi của nó. Sau tiếng nổ, phần cứng của hạt sẽ văng xa; phần vỏ màu xanh tan ra thành những hạt nhỏ li li tạo nên một chùm khói nước bay bay thật hấp dẫn… Tiếng nổ rõ và trúng đích là thành công rồi! Tuy nhiên, muốn tiếng nổ phát ra liên tục phải làm thêm ống tiếp đạn. Đó là một ống tre chứa hạt bời lời, dài khoảng 10cm, lắp vuông góc với xi lanh tại vị trí tiếp đạn; khi thao tác tay cầm sao cho băng đạn dựng đứng để khi kéo bít tông ra hạt bời lời tiếp theo sẽ tự rơi vào đúng vị trí… Nép mình bên vồng rơm, nheo mắt thi đấu, nhìn những hạt nước li ti từ vỏ bời lời văng ra tung tóe, cảm giác nòng súng đang bốc khói…
Cây bời lời hữu ích từ thân đến vỏ, từ xưa nhựa từ vỏ bời lời được sử dụng làm chất kết dính để xây nhà và chế biến nhang; gỗ bời lời xốp nhẹ nhưng không nứt nẻ rất phù hợp cho việc đóng trần. Riêng lũ nhỏ chỉ thích trái bời lời. Để có trái bời lời xanh um bóng mượt từng chùm đầy trong nắm tay đúng vào dịp nghỉ hè, cây bời lời đã dốc lực ra hoa đậu quả từ lúc học trò đang chuẩn bị mùa thi…
Cây bời lời ở quê sẽ còn mãi bên mé sông, đầu rẫy hay đâu đó vì cho bóng mát những trưa hè, vì tên gọi của nó làm vui người đi hái lộc ngày xuân, vì trẻ nhỏ cần mãi những chùm trái để say sưa với trò chơi súng bụp mỗi khi hè về...
NGÔ TRỌNG CƯ
