Tôi có người bạn làm cộng tác viên của một số báo, đài trong và ngoài tỉnh. Mới đây gặp lại anh, tôi hỏi:
- Lâu nay anh cộng tác các báo, đài, vậy sống được chứ?
Anh cười cười vỗ vai tôi, đưa miệng sát tai nói như sợ người khác nghe thấy:
- Hên, xui!
Tôi hỏi lại:
- Sao vậy?
Anh bảo hên là hầu hết tòa soạn áp dụng đúng Luật Báo chí, sử dụng bài vở của mình xong, họ gửi tặng báo biếu và trả nhuận bút kịp thời. Có khi mình chưa kịp nhận báo biếu mà đã được nhận nhuận bút mới vui chứ! Anh bảo mỗi lần nghe điện thoại từ bưu điện gọi tới là biết ngay mình được đi nhận nhuận bút; hoặc có tin nhắn báo nhuận bút vừa cộng vào tài khoản là lòng phấn chấn! Không phấn chấn sao được, khi người ta làm bao nhiêu nghề, thu nhập từ nhiều nguồn khác nhau... còn mình chỉ mỗi nghề “cộng tác viên cho báo” nhưng cũng phải lo cho gia đình, rồi bệnh đau, ơn nghĩa bạn bè, làng xóm…
Anh dừng một chút, đoạn bộc bạch tiếp: Cộng tác viên tụi mình khi sản phẩm làm ra được báo, đài sử dụng và trả công xứng đáng, kịp thời thì vui lắm chứ. Đã vậy mỗi khi sắp đến tết được tỉnh tổ chức gặp gỡ cuối năm với giới báo chí, văn nghệ sĩ; hoặc vào dịp Ngày Báo chí cách mạng Việt Nam (21/6) được chính quyền, đoàn thể, các tòa soạn mời tới dự họp mặt, lòng cảm thấy tự hào. Thầm nghĩ công sức mình đổ ra nơi “mặt trận chữ nghĩa” để tạo nên những sản phẩm có ích cho xã hội, cho lĩnh vực văn hóa văn nghệ mà nghe lòng phơi phới yêu đời hơn.
Anh còn cho biết thời kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, đất nước vô vàn khó khăn gian khổ nhưng các tòa soạn lúc ấy rất nghiêm túc, không quên công lao của cộng tác viên. Cố tác giả Ngô Sao Kim, hội viên Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam kể lại, ông tập kết ra Bắc, năm 1957 viết bài cho Báo Quân đội nhân dân; năm sau 1958 ông cộng tác thêm với Báo Tiền Phong... Mỗi lần bài đăng, ông đều nhận được thư cảm ơn của tòa soạn, đồng thời nhận đầy đủ nhuận bút và báo biếu.
Giờ đất nước hòa bình, phát triển, nhiều đài, báo quan tâm chăm sóc cộng tác viên vô cùng chu đáo. Bài vở đăng xong, cơ quan gửi giấy mời hoặc điện thoại cho cộng tác viên đến văn phòng nhận nhuận bút, nếu ở xa tòa soạn chuyển nhuận bút qua bưu điện hay chuyển vào tài khoản ngân hàng. Có báo, đài còn thơm thảo cho cộng tác viên ứng trước nhuận bút... Tuy vậy, bên cạnh đó vẫn có một số tờ báo, tạp chí, tập san “chây ì”, lơ đi việc trả nhuận bút, gửi báo biếu cho cộng tác viên; mặc dù bên dưới bài vở, các tác giả đều ghi tên, địa chỉ, số điện thoại đầy đủ để liên lạc!
Người cầm bút nói chung, cộng tác viên báo, đài nói riêng hầu hết quan niệm nhuận bút không phải là mục tiêu tối thượng nhưng nó có ý nghĩa quan trọng cả về vật chất lẫn tinh thần. Vì thế, khi được trả công xứng đáng, tác giả sẽ cảm thấy được đền đáp và có nhiều động lực hơn để sáng tạo. Ngoài giá trị vật chất, nhuận bút còn có ý nghĩa về tinh thần, nó giúp thúc đẩy khả năng sáng tạo để tái sản xuất tác phẩm mới tốt hơn, hay hơn... Thế nên, mong rằng những cộng tác viên như anh bạn tôi sẽ “hên” chứ đừng bao giờ gặp “xui” khi cộng tác với các báo, đài nữa.
NGUYỄN TƯỜNG VĂN
